Beata Abdallah-Krzepkowska
Nie jestem pewna co kryło się za decyzją wydawnictwa Dialog o opublikowaniu książki Nedima Gürsela „Drugie życie Mahometa. Prorok w literaturze zachodniej”, ale zdecydowanie nie był to strzał w dziesiątkę. Patronatem objęły jej wydanie Institut Français i Centre National du Livre, które zapewne uznały pozycję za wartą publikacji. Zastanawiający jest brak tego tytułu w spisie publikacji autora na jego tureckiej i angielskiej Wikipedii, widnieje ona jedynie w pełnym spisie dzieł na Wikipedii francuskiej. Wydaje się więc, że nie jest to książka, którą sam autor specjalnie ceni. Nasuwa się więc pytanie: czy podczas podejmowania decyzji o publikacji kierowano się po prostu popularnością autora we Francji i rodzinnej Turcji?
Gürsel znany jest polskiemu czytelnikowi z powieści historycznej ,,Mehmed Zdobywca”, wydanej przez Wydawnictwo Literackie w 2017 roku, w tym samym roku autor odwiedził też Polskę. Wydawnictwo reklamuje autora jako ,,cenzurowanego w Turcji” (trudno oprzeć się tu wrażeniu orientalistycznego clickbaitu), nie wspominając, że prześladowania te dotyczyły twórczości autora w kemalistowskiej Turcji lat 80tych. Autor jest cenionym pisarzem, którego można zaliczyć do grona zwesternizowanych twórców pochodzących ze świata islamu, mieszkających w dwóch światach i tworzących w dwóch językach dla dwu różnych grup odbiorców; łączących swe kulturowe korzenie z wyzwaniami współczesnego świata Zachodu. Obsypany tureckimi i francuskimi nagrodami literackimi, miał również w swoim literackim życiu epizody sądowe –po tureckim zamachu stanu w 1980 roku został oskarżony przez trybunał wojskowy o szkalowanie armii (która w nacjonalistycznej, kemalistowskiej Turcji stanowiła największą świętość), wstrzymano też publikacje jego książek. W 2009 roku był zaś sądzony z oskarżenia prywatnego za obrazę uczuć religijnych (w powieści ,,Córki Allaha”), został jednak uniewinniony.
Książka „Drugie życie Mahometa. Prorok w literaturze zachodniej” napisana została po francusku i wydana we Francji w 2018 roku (pisarz tworzy głównie w swoim ojczystym języku tureckim). Francuski jest jego drugim językiem – studiował we Francji, obronił tam doktorat z literatury francuskiej, a obecnie wykłada literaturę turecką na Sorbonie.
Praca ma przedstawiać postać Proroka Muhammada w literaturze zachodniej, tworzonej nie po to ,,aby uczynić z niego wzór podporządkowany zasadom religii, ale po to aby pokazać osobę rozwijającą się w określnym społeczeństwie”. Spodziewamy się więc interesującej książki, otrzymując jednak przeciętną pracę magisterską, bez głębszej (a właściwie nawet płytszej) refleksji, myśli i analizy. To po prostu zbiór informacji na temat postaci Proroka w literaturze od czasów europejskiego średniowiecza aż po współczesnych pisarzy z kręgu świata muzułmańskiego, żyjących w Europie i tworzących w językach europejskich, takich jak Driss Chraïbi, Assia Djebar, Salim Bachi czy Salman Rushdie (dyskusyjne jest czy piszących po francusku pisarzy Magrebu zakwalifikować można do literatury Zachodu). Wrażenie czytania pracy studenckiej potęguje chaos stylistyczny – nie tylko rozdziały książki znacznie się od siebie różnią pod względem stylu, ale i w obrębie jednego rozdziału mamy wrażenie obcowania z jakimiś przedziwnym konglomeratem stylów i niezręczności. Mówiąc wprost: kilka rozdziałów czyta się jakby sklejone były z fragmentów pochodzących z innych dzieł, lektura ich jest niezwykle męcząca, inne zaś napisane są potoczyście i ze swadą. W przypadku uznanego twórcy może więc zachodzić podejrzenie, że dzieło tylko częściowo wyszło „z pracowni mistrza”. Czytelnicy mogą pobawić się w detektywów i poszukać tych niedoskonałości, co nie jest specjalnie trudnym zadaniem. Skazy te na pewno nie są winą przekładu, którego autorem jest profesor Janusz Danecki, nie tylko wybitny arabista i popularyzator kultury arabskiej, ale i doskonały tłumacz.
Czy oznacza to, że nie warto po książkę sięgać? Ależ warto, pamiętając jednak, że to tylko mało lotny przegląd dzieł literackich na temat Proroka islamu. Warto więc traktować ją jako wprowadzenie do tematu i wstęp do dalszych, dojrzalszych prac. I oczywiście, sam w sobie przeczytania wart jest doskonały wstęp autorstwa profesora Marka M. Dziekana na temat postaci Proroka w literaturze polskiej.
Dr Beata Abdallah-Krzepkowska – absolwentka arabistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunkt w Zakładzie Orientalistyki na Uniwersytecie Śląskim, zainteresowania naukowe: język Koranu, islam europejski, zagadnienia współczesnego islamu.
