Pomiędzy Bałtykiem a Bosforem – czyli jak przez przypadek Viktor Orbán powiedział prawdę o wielokulturowej historii swojego kraju (i przy okazji historii krajów sąsiednich)
Łukasz Wilkowski
„Nie ulega wątpliwości, że wierzący muzułmanie są bliżej Boga Wszechmogącego niż niepraktykujący chrześcijanie zaludniający dzisiejszą Europę”, powiedział Gábor Vona, jeden z liderów węgierskiej partii Jobbik w 2011 roku, a odwiedzający Kazachstan w 2015 roku, premier Viktor Orbán stwierdził, że „w Kazachstanie mamy krewnych, w Brukseli nie”. Rozmowę z kazachskimi mediami zakończył stwierdzeniem, że jest zaskakujące, że aby poczuć się naprawdę w domu, musi jechać na Wschód.
Obecnie mamy rok 2021 i obydwie wypowiedzi węgierskich polityków brzmią jak typowy „fake”, szczególnie w kontekście tego, co robią i mówią teraz, niemniej jednak fake newsem nie są. A co więcej, w dużej mierze odzwierciedlają skomplikowaną prawdę historyczną dotyczącą regionu Europy Środkowej i jego relacji ze światem islamu.
Książka „Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa” Adama Balcera, to wydana w 2019 roku przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie i dofinansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego część mistrzowskiej moim zdaniem serii, wydawanej jako Biblioteka Europy Środka.
Jest to osiem bardzo esencjonalnych i jasno napisanych tekstów zawierających informacje na temat kilku poszczególnych krajów Europy Środkowej, z których część mimo dumnego nazywania się przedmurzem chrześcijaństwa (nie tylko Polska za takie się uważała), miała wieloletnie (choć lepiej byłoby powiedzieć wielowiekowe) kontakty z muzułmanami i kontakt ten bynajmniej nie był islamizacją Europy, ani westernizacją krajów islamskich – wymiana była obustronna i nie doprowadziła do zagłady którejkolwiek ze stron.
Kilka przykładowych faktów z książki:
– powstały w 1930 roku meczet w Kownie (dzisiejsza Litwa) nazwano imieniem księcia Witolda. Jego imię pojawia się też w relacji pielgrzymującego z Litwy do Mekki Tatara, opowiadającego Sulejmanowi Wspaniałemu o tym, jak to Witold jest „kolumną utrzymującą islam w krajach giaurów”
– leżący na skrzyżowaniu szlaków handlowych Lwów nazywany był „bramą Orientu” z powodu wielokulturowości jego mieszkańców, którym już Kazimierz Wielki przyznał prawo do wolności religii (m.in. z powodu obecności muzułmanów oraz Żydów)
– Albańscy muzułmanie, z racji swojej historii w dużej mierze są zwolennikami całkowitego rozdziału strefy religijnej od strefy publicznej
– pierwszym językiem obcym, na który przetłumaczono „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza był język perski
Te historie można mnożyć. A nawet należy, bo są one częścią historii Europy, wbrew życzeniowemu myśleniu części polityków, nie tylko naznaczonej wojną i konfliktem z islamem, ale też ożywioną wymianą kulturową, koegzystencją wyznawców islamu i różnych odłamów chrześcijaństwa oraz judaizmu, wzajemnymi wpływami, które rozciągały się od instytucji politycznych, poprzez tzw. „zwykłe życie” czyli kuchnię, język, sposób ubierania się, kontakty sąsiedzkie i życie towarzyskie, kończąc na kulturze i nauce.
I o tym jest ta książka. Zawiera przykłady wzajemnego oddziaływania na siebie kultur, korespondencję intelektualistów i polityków, przykłady współpracy, przykłady krajów, które nazywane europejskimi (są więc w domyśle chrześcijańskie) mają wielkie islamskie dziedzictwo, z którego są dumne i znakomicie je łączą z tym, czym jest dzisiaj Europa.
Bardzo ciekawe są też przykłady ludzi, którzy sercem i duszą byli i tu i tam – konwertytów na islam, lub islamskich na chrześcijaństwo, Żydów będących lekarzami królów i sułtanów, czy polskiego króla, który zasłynął innymi rzeczami, niż uczeniem się języka tureckiego, chociaż tureckiego jak najbardziej się uczył.
Patrząc na Wschód, zarówno Orban jak i Vona zapewne w skalkulowany politycznie sposób wyrazili to, co jednak jest w dużej mierze prawdą na temat naszej kultury – nie jesteśmy (my, Polacy i Polki) na Wschodzie Europy, nie jesteśmy też na Zachodzie. Jesteśmy Europą Środka.
„Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa”
Autor: Adam Balcer
Wydawnictwo: Międzynarodowe Centrum Kultury
Data wydania: 2019
