Po I wojnie światowej muzułmanie polscy rozpoczęli starania o utworzenie własnej reprezentacji religijnej. W Warszawie powołali do życia Związek Muzułmański m.st. Warszawy (zarejestrowany przez MSW 13 grudnia 1923 r.). Organizacja ta nawiązywała do działalności Warszawskiego Muzułmańskiego Stowarzyszenia Pomocy Biednym Muzułmanom. Prezesem Związku został polski Tatar Abdul Hamid Churamowicz. Związek Muzułmański był pierwszą legalną organizacją muzułmańską w niepodległej Polsce. Opiekę religijną nad warszawskimi muzułmanami sprawował imam Sinatułła Chabibulin, kupiec pochodzący z Powołża.
Sinatułła Chabibulin nie wziął się znikąd. Według dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego urodził się prawdopodobnie 15 lipca 1852 r. w miejscowości Kamiko w Rosji (gubernia niżegrodzka), gdzie jak sam twierdził, pobierał nauki w tamtejszej medresie. W 1911 roku próbował rozwiązać konflikty wśród zróżnicowanej etnicznie społeczności muzułmańskiej, kiedy wysłał pismo do Muftiego Orenburga w sprawie określenia przynależności prawnej do Muftiatu orenburskiego lub krymskiego. W tej kwestii społeczność muzułmańska była podzielona. Służył w armii rosyjskiej w garnizonie warszawskim. Od 1914 roku działał samodzielnie, zajmując się posługą duszpasterską wśród rannych i przebywających w szpitalach rosyjskich żołnierzy muzułmanów.
W latach 1919-1921 imam Chabibulin (z początku nieoficjalnie) pełnił obowiązki kapelana muzułmańskiego w Wojsku Polskim. Ponieważ w Warszawie nie było meczetu, sali modlitewnej, początkowo wszystkie modlitwy odbywały się w mieszkaniu imama przy ulicy Nowy Świat 72/2 (Pałac Staszica).
Imam udzielał posługi religijnej muzułmanom – żołnierzom polskim, a także rosyjskim (jeńcom). W 1919 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych powołało Sekcję Religijno-Wyznaniową obejmującą wyznania niekatolickie. Według przyjętych postanowień co do funkcji Chabibulina, był on najwyższym duchownym muzułmańskim w Wojsku Polskim („Naczelny Mułła Wojskowy” w stopniu kapitana powołany oficjalnie ) i pod względem wojskowo-administracyjnym podlegał szefowi sekcji religijnej Ministerstwa Spraw Wojskowych. Procedura powołania go na to zaszczytne stanowisko trwała od maja do października 1919 r. Powołanie 11 lipca 1919 roku zatwierdzono w październiku 1919 (rozkazem nr 93/19). W grudniu tego samego roku został zatwierdzony przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako imam warszawskiej wspólnoty muzułmańskiej.
W swojej posłudze miał się kierować zasadami Koranu.
Do jego obowiązków należało prowadzenie modlitw (codziennych, piątkowych i świątecznych), udzielanie ślubów i chowanie zmarłych oraz nauczanie żołnierzy zasad islamu.
Imam Sinatułła Chabibulin po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej został zdemobilizowany.
Do spotkań modlitewnych wykorzystywano także lokale prywatne kolejnych imamów: Mirsaida Chafizowa, mieszkającego w oficynie Pałacu Staszica, a także Asfandjara Fazlejewa. Należało wówczas rozwiązać problem uczestnictwa w nabożeństwach większej ilości wiernych (np. na modlitwach świątecznych). Rozwiązaniem doraźnym okazało się wynajmowanie sali w Instytucie Wschodnim przy ul. Miodowej 7.
Zagadnieniem duszpasterstwa wojskowego zajmowałem się przed laty w oparciu o archiwalia zgromadzone w Instytucie Muzułmańskiem przy Stowarzyszeniu Jedności Muzułmańskiej.
W trakcie prowadzonej kwerendy archiwalnej w Polskiej Akademii Nauk pracownik archiwum, adiunkt archiwalny K. Słojkowska, zwróciła moją uwagę na teczkę „Korespondencję z lokatorami Pałacu Staszica 1919-1923” (Pałac Staszica w Warszawie: Nowy Świat 72, obecnie siedziba Polskiej Akademii Nauk).
Odnalazłem w niej korespondencję kierowaną przez profesora Kazimierza Stołyhwę (prowadzoną jako Sekretarz Generalny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego) z imamem Sinatułłą Chabibulinem w sprawie opuszczenia przez imama lokali zajmowanych w Pałacu Staszica. Przytoczę tę korespondencję:
Wielmożny Pan Chabibulin Sinatułła
w miejscu.
Zarząd Towarzystwa Naukowego Warszawskiego niniejszym zawiadamia Pana, że zajmowany przez niego lokal w dniu 1-m marca r.b. musi być opróżniony, gdyż jest on niezbędny dla pomieszczenia urzędnika Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Zastęp. Sekretarza generalnego
K. Stołyhwo (23 stycznia 1919 r.)
Należy przypuszczać, że imam przeniósł się do innego lokalu w oficynie Pałacu. Po roku otrzymał kolejne pismo:
Do W. Pana Chabibulina
w/m
Wobec tego, że Państwowy Instytut Geologiczny obejmuje na swe potrzeby całą oficynę jednopiętrową w posesji Nr 72 przy ulicy Nowy Świat uprzejmie proszę W. Pana o niezwłoczne opróżnienie zajmowanego przez Niego lokalu w oficynie powyższej.
Sekretarz Generalny
K. Stołyhwo (03.01.1920)
Od stycznia 1919 roku odbywało się w Warszawie formowanie Pułku Jazdy Tatarskiej ( wstąpił do niego mój krewny Bolesław Żuk).
Pierwszym organizatorem Pułku był płk Roman Falkowski (zmarł w lutym 1919 r), następnie mjr Wilhelm Kisiel, a od maja 1919 r. płk Eugeniusz Ślaski. 16 września 1919 roku Pułk przemianowano rozkazem wojskowym nr 113 na Pułk Tatarskich Ułanów imienia pułkownika Mustafy Achmatowicza.
Biorąc to pod uwagę, a także to, że lata 1919-1920 to okres wojny polsko – bolszewickiej wydaje się, że wykwaterowywanie „Naczelnego Mułły Wojskowego” z zajmowanych lokali jest wyjątkowo niefortunne, a zapewne dla samego imama było ogromną niedogodnością. Dramatyzm tej sytuacji wydaje się być tym większy, że od 10. 01.1920 roku pojawiły się głosy poddające w wątpliwość jego kwalifikacje i przeszłość. Starania o objęcie jego stanowiska podjął się wspomniany już Mirsaid Chafizow, przełożony Chabibulina w armii rosyjskiej. Według samego Mułły spisek przeciwko niemu zawiązali trzej muzułmanie z jego gminy ((Eksanow, Wolfsohn, Ibrahimow) w zemście za jego odmowę w ułatwieniu im interesów z wojskiem. Cała sprawa była dość enigmatyczna i po przeprowadzeniu śledztwa, władze wojskowe zamknęły sprawę, a Sinatułła Chabibulin pozostał na swoim stanowisku.
Posługę swoją sprawował do końca swego życia. Zmarł prawdopodobnie w 1921 roku. Pochowano go na cmentarzu przy ulicy Tatarskiej.
Niestety pomimo licznych starań nie udało się zdobyć fotografii Chabibulina Simatułły. Z powodu ubogiej dokumentacji nie udało się dotąd opracować jego szczegółowej biografii. Może uda się to w przyszłości historykom zajmującym się formacjami muzułmańskimi w Wojsku Polskim.
Mahmud Taha Żuk
Bibliografia:
- Azmatow D.D., Z życia warszawskiej wspólnoty muzułmańskiej na początku XX wieku, [w] „Rocznik Muzułmański” nr 6 (1427h), Warszawa 2006.
- Gołębiewski G. Płock 1920, Warszawa 2018.
- Grzybowski M.M., Wojna polsko-rosyjska 1920 r. w Płocku i na Mazowszu, Płock 1990.
- Imiałek A., Duszpasterstwo muzułmańskie w wojsku polskim w II RP (1918-1939), praca magisterska UMK, Toruń 2012.
- Smoliński A., Pułk Tatarski Ułanów imienia Achmatowicza. Przyczynek do dziejów tatarskich formacji jazdy w Wojsku Polskim II Rzeczy pospolitej, [w] „Rocznik Muzułmański” nr 9 (1433h), Warszawa 2020.
- Żuk M.T.,Kapelani muzułmańscy w Wojsku Polskim, [w] „Wojsko i Wychowanie”, 1996, nr 6.
- Żuk M.T., Muzułmańskie duszpasterstwo wojskowe w II Rzeczypospolitej, [w] „Akant : miesięcznik literacki”. R. 8, nr 8, dod. „Świat Inflant” nr 21 (2005).
